نقش رستم و تاریخ آن

نقش رستم یکی از آثار ملی ایران است که نه تنها در ایران و منطقه بلکه در جهان از شهرت خاصی برخوردار است . بسیاری از توریست‌ها و دیرینه شناسان تاریخی را به خود جذب می‌کند که محسور عظمت و قدرتمندی آن می شوند. نقش رستم در واقع یادگار امپراطوری های بزرگ است که برای مطالعه کنندگان آن ،قدرت و شکوه دوران باستان را به رخ می کشد .

مکان نقش رستم

در استان فارس امروز ایران و در نزدیکی تخت جمشید به شش کیلومتری آن در روستای زنگی آباد در شمال شهرستان مرودشت ، محوطه باستانی قرار گرفته که یادآور دوران زندگی هخامنشیان و ساسانیان می‌باشد .البته این مکان بعدا نقش رستم نام گرفت.

علت اهمیت نقش رستم

این مجموعه تاریخی بی نظیر از حدود بیش از هزار سال قبل از میلاد تا حدود ظهور اسلام از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است .یکی از مهمترین دلایل این موضوع وجود چهار آرامگاه از پادشاهان از جمله داریوش بزرگ و خشایارشا می باشد.
البته وجود بنای کعبه زرتشت در این مکان که به یادمان پیروزی شاپور اول بر امپراتوری روم در مناسبات تاجگذاری اردشیر بابکان این فضا را از لحاظ تاریخی و فرهنگی غنی تر نموده است .
همانطور که ذکر شد در سوابق تاریخی نام این مجموعه قبل از اسم فعلی دوگنبدان یا سه گنبدان بوده و نام نقش رستم بعد از تعامل ایرانیان با شخصیت های شاهنامه شاعر شهیر فارسی فردوسی به این نام تبدیل گردید .
در نقش رستم آثار سه دوره تاریخی در ایران باستان را می توان رفت نمود :
دوره عیلامی ها که بین ۶۰۰ تا ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد ثبت شده است
دوره هخامنشیان که از ۳۳۰ قبل از میلاد تا ۶۰۰ میلادی ثبت شده است
دوره ساسانیان از ۲۲۴ میلادی تا ۶۵۱ میلادی ثبت گردیده است

همانطور که ذکر شد آرامگاه چهار تن از پادشاهان در کوه چمگان ( کوه رحمت) حفاری و جایی نمایی شده‌اند. که البته از مشخصات و ویژگی‌های نسبتاً یکسانی برخوردارند ، این پادشاهان عبارتند از داریوش بزرگ یا داریوش یکم که چهارمین پادشاه هخامنشیان بوده است وی همسر آتوسا و داماد کوروش بزرگ بوده است.
خشایارشا که درواقع خشایارشا یکم بوده و پنجمین پادشاه هخامنشیان محسوب می گردید.
اما سومین مقبره متعلق به اردشیر یکم میباشد که ششمین پادشاه هخامنشیان بوده و سومین پسر خشایارشاه تلقی می شده است.
در چهارمین مقبره داریوش دوم و نهمین پادشاه هخامنشی قرار دارد .

اما در دوره ساسانی اردشیر بابکان اولین کسی است که به ثبت نقش در این مجموعه اقدام نموده که این موضوع مبین پیروی از فرهنگ و خط مشی های دوران کذشته تلقی می‌شود. نقش به یاد مانده در خصوص اردشیربابکان نشان دهنده دریافت قدرت ( حلقه قدرت) از اهورامزدا میباشد سایر شاهان ساسانی نیز برخی از مفاخر شان را در کنار سایرین بر این بنا های به یاد ماندنی نقش کردند
بدیهی است در جزئیات تاریخی گذشته به نقش رستم با توجه به گذر زمان برخی تفاوت‌ها در عقیده تاریخ شناسان دیده می شود اما یک موضوع که همگی با آن موافق هستند ، اهمیت بسیار زیاد این مکان در بسیاری از دوره های تاریخی و اثرگذاری آن بوده است .
مثلاً نخستین سکه های مربوط به تاریخ ایران که قبل از میلاد مسیح ضرب شده است اشاره به نقش رستم دارد.

کعبه زرتشت

بنایی به شکل مکعب مستطیل و با معماری بسیار خیره کننده نسبت به زمان شرایط خودش در نقش رستم واقع شده است . این بنا که در دوران هخامنشیان ساخته شده از نام دیگری برخوردار بوده اما در عرصه حضور و حمله اعراب به ایران به قیاس اینکه هر دین و مذهبی حتماً بنای خاصی مانند کعبه دارد این بنا را کعبه زرتشت نام نهادند که از آن پس این نام ماندگار ماند .

در کاربرد این بنا نظرات متعددی ارائه شده مثلاً این بنا را محل نگهداری کتاب اوستا که بر ۱۲ هزار پوست گاو نوشته شده بوده است،می دانستند .
گروهی دیگر از تاریخ شناسان آن را محل نگهداری اسناد مهم حکومتی می‌دانسته و دیگرانی این مکان را آرامگاه بردیا پسر کوروش می‌دانند.
البته بخشی از این بنا در زیر خاک بوده که با حفاری های سال ۱۳۱۶ شمسی این بخش ها نمایان گردید.

نقش رستم و کتیبه ها و نقوش برجسته

بسیاری از نقوش حک شده در این مجموعه گویای پیروزی‌های متعدد شاهان دوره های مختلف بوده که هر کدام سعی می نمودند جهان گشایی و فتوحات خود را در تاریخ به اینگونه ثبت نمایند.
وقایع تاریخی شاپور اول یکی از مهم‌ترین موضوعات این مجموعه می باشد آنجا که امپراتور روم شکست را پذیرا شد و شاپور لذت پیروزی را به مردم ایران هدیه کرد .
همانطور که قبلا در خصوص اردشیر بابکان ذکر شده در گوشه شرقی محوطه و در ارتفاع ۲ متری از سطح زمین نقوشی مبنی بر دریافت حلقه قدرت توسط اردشیر بابکان از اهورامزدا رویت می شود .

روش دیگری مانند تاجگذاری نرسی ، نبرد بهرام دوم و کتیبه های مختلف و صحنه های متعدد دیگری نیز در نقش رستم ثبت شده است .
اما علاوه بر ثبت وقایع سیاسی و اجتماعی هر دوره که از اهمیت خاص دوران خود برخوردار بوده اند ، یکی از مهمترین نکاتی که می بایست به آن دقت فراوانی نمود مهارت و ظرافت حجاران دوره‌های مختلف بوده است. که با توجه به عدم امکانات امروزی و بر سخت ترین بنای زمین یعنی کوه های سنگی بر جای گذاشته اند که هنوز نیز هنرمندان این عرصه از یادآوری آنها در حیرت و تعجب باقی مانده اند.

منبع:مجله راهنمای شهر